روش های اجرای پروژه

فرض کنید به عنوان یک کارفرما قصد اجرای یک پروژه عمرانی را دارید ؛ بدیهی است که قبل از شروع پروژه بایستی بهترین روش اجرای پروژه را تعیین کنید چرا که در صورت اشتباه در انتتخاب روش ، هزینه های بسیاری را چه به صورت مالی و چه به صورت زمانی بر پروژه خود تحمیل می کنید.

همچنین به علت منحصر به فرد بودن پروژه های عمرانی نسبت به یکدیگر معرفی یک روش به عنوان بهترین روش اجرایی امکان پذیر نیست و بایستی در هر پروژه تمام روش های اجرا پروژه را بررسی کرده و در نهایت مناسب ترین سیستم اجرای متناسب با طرح خود را برگزینیم.

پیش نیازها 

قبل از شروع مطالب اصلی به معرفی برخی از اسامی استفاده شده در مقاله بپردازیم .

كارفرما

کارفرما یک شخصیت حقیقی یا حقوقی است که پس از عقد قرارداد اجرا و طراحی عملیات را به پیمانکار یا مشاور واگذار می‌کند.

مشاور

مهندس یا مهندسین مشاور افرادی هستند حقیقی یا حقوقی که وظیفه طراحی، و نظارت بر اجرای یک پروژه از طرف کارفرما بر پیمانکار را دارند .

پیمانكار

پیمانکار (Contractor) شخصی است حقیقی یا حقوقی که طی امضا پیمان (قرارداد) با کارفرما، متعهد به اجرای موضوع مورد پیمان می‌شود.

1 – سيستم خود اجرا يا امانی (in house) – تک عاملی

در صورتی که کارفرما توانایی و منابع لازم برای طراحی و ساخت پروژه (پرسنل ، تجهیزات ، مصالح و ماشین آلات ) را داشته باشد می ‌تواند بدون هیچ قراردادی پروژه را راساً انجام دهد. به عبارتی در این سیستم اجرا مسئولیت تامین مالی ، طراحی ، اجرا و نظارت و در نهایت بهره برداری بر عهده کارفرما می باشد.

البته در این این سیستم اجرایی نیز کارفرما می تواند برای انجام برخی از کارهای جزئی از پیمانکاران جز استفاده کند ولی در نهایت بخش عمده و مدیریت اجرای پروژه بر عهده کارفرما می باشد.

این سیستم اجرایی در پروژه های کوچک و محدود پاسخگوی نیاز ها می باشد و در پروژه‌های بزرگ نمی‌توان از این سیستم استفاده کرد؛ برای مثال احداث مترو در سال‌های ابتدایی به این سیستم صورت می گرفت ولی رفته رفته با سیستم های مناسب تر جایگزین شد.

مزایای روش خوداجرا

در این سیستم اجرایی هزینه های عقد قرارداد و سود پیمانکاران صرفه جویی می شود

معایب روش امانی

در این پروژه ها معمولاً کارآیی پروژه از روش واگذاری به پیمانکاران حرف‌های بسیار پایین‌تر است ؛ همچنین کلیه مسئولیت های پروژه نیز بر عهده کارفرما می باشد.

2 – سيستم طرح و ساخت (design build) – دو عاملی

یکی دیگر از روش های اجرا پروژه سيستم طرح و ساخت می باشد.

در این سیستم اجرایی کارفرما پس از تعیین امکانات مورد نیاز مسئولیت پروژه خود را از طریق یک قرارداد (همراه و یا بدون مناقصه ) به پیمانکار واگذار می کند.

در این روش کارفرما به وظیفه تامین مالی و پیمانکار وظیفه طراحی ، تدارکات و ساخت پروژه را برعهده دارد.

در این روش کارفرما به کمک مشاور خود پروژه را طراحی پایه کرده و پس از آن اقدام با برگزاری مناقصه ، تفصیل طراحی ، تدارک و اجرای پروژه را به پیمانمار طرح و ساخت واگذار می کند.

همچنین در این سبک پروژه ها قیمت اولیه مطابق با فهرست بها به پیمانکاران متقاضی اعلام می شود.

این روش خود انواع مختلفی دارد که در ادامه آنها را بررسی می کنیم.

روش پلزنی (Bridging)

کارفرما با انتخاب مهندس مشاور، نحوه برآورده شدن نیازهای خود را از محصول پروژه، تشخیص داده و سپس به صورت قیمت ثابت از یک پیمانکار ، بخواهد که اسناد طراحی و پروژه را تکمیل کند.

روش ساخت ، بهره برداری ، انتقال (BOT)

در این روش تامین مالی پروژه از طریق واگذاری امتیاز ساخت و بهره برداری از تسهیلات برای مدتی معین به یک شرکت خصوصی به شرکت پروژه نامیده می شود انجام می پذیرد. برای مثال پروژه پل طبیعت استان تهران به این روش احداث شده است.

روش مهندسی(طراحی) ، تدارکات ، ساخت (EPC)

این روش یکی از نوین ترین روشهای مدیریت اجرای پروژه است و کارفرما از پذیرش مسئولیت های سنگین مدیریتی معاف می‌شود.

روش کلیدگردان (Turnkey)

در در این روش پیمانکار مسئولیت طرح و اجرای پروژه را برعهده گرفته و پروژه را مطابق خواسته ها و نیازهای کارفرما احداث می کند.

3 – سيستم متعارف (DBB) – سه عاملی

یکی دیگر از روش های اجرا که در طرح های عمرانی بسیار مورد توجه است روش سه عاملی است.

در این سیستم اجرایی شاهد یک مثلث ارتباطی بین کارفرما ، پیمانکار و مشاوره هستیم.

فرایند ارتباطی در این مثل است به این صورت است که ابتدا کارفرما طراحی و برآورد پروژه را به کمک مشاور انجام میدهد سپس اجرای طرح نهایی شده را به پیمانکار واگذار می کند.

در این روش تامین مالی پروژه بر عهده کارفرما و مسئولیت اجرا بر عهده پیمانکار می باشد.

مزایای روش متعارف

1. نظر کارفرما در فرایند طراحی موثر است
2. انتخاب مناسب ترین قیمت در مناقصه
3. انتخاب پیمانکار بر اساس شایستگی ها

معایب روش متعارف

1. بی انگیزگی مشاور در کاهش هزینه های اجرا
2. زمان بودن پروسه انتخاب مشاور و پیمانکار
3. طراحی نامتناسب با دانش و توان اجرایی پیمانکار توسط مشاور

4 – سیستم مدیریت ساخت حرفه ای ـ چهار عاملی

در در این روش کارفرما برای کنترل و هماهنگی بین پروژه ها از عامل جدیدی استفاده می کند و بدین ترتیب از مسئولیت خود می کاهد.

در پروژه هایی که کارفرما از انجام عملیات‌های عمرانی اطلاعات لازم را ندارد ، می تواند از این سیستم اجرایی استفاده لازم را ببرد.

این عامل جدید مدیر طرح نامیده می شود ادامه برخی از مسئولیت‌ها و وظایف وی را مورد بررسی قرار می دهیم.

1. نظارت بر خدمات طراحی گروه مشاور
2. مدیریت بر تدارک مصالح و تجهیزات مورد نیاز کارگاه
3. انجام هماهنگی و برنامه ریزی های مورد نیاز برای پیشرفت پروژه

5 – سیستم مدیریت پیمان (MC)

آخرین روش از مجموعه روش های اجرای پروژه از محبوبیت بالایی برخوردار نیست و به همین جهت در انتهای این مقاله جای گرفته است.

در این روش کارفرما یک شخص و یا یک شرکت را برای مدیریت اجرای پروژه تعیین می کند و در نهایت بابت مدیریت پروژه در صدی از تمام هزینه های انجام شده را به پیمانکار پرداخت می‌کند.

مزایای روش مدیریت پیمان

1. در این سیستم اجرایی پیمانکار هیچ هزینه‌ای برای اجرا متحمل نمی شود و تمامی هزینه ها بر عهده کارفرما می باشد
2. کارفرما هم متحمل هزینه‌های بالاسری پیمانکار نمی شود.
3. سرعت و کیفیت احداث پروژه در این سیستم اجرایی نسبت به سایر سیستم ها بالاتر است

معایب روش مدیریت پیمان

1. مخارج با سود پیمانکار رابطه مستقیم دارد بنابراین هزینه های پروژه بالا رفته و کارفرما متضرر می‌شود
2. پیچیدگی ها و مکاتبات اداری بسیار

تهیه شده در تیم تولید محتوای هلدینگ کاسپین