زنجیره تامین چیست؟
زنجیره تامین یا Supply chain و لجستیک شامل تمام مراحلی است که خدمت و یا محصول برای ارائه طی می‌کنند؛ در دهه 1980 شرکت‌ها به‌دنبال راهکارهایی بودند که به وسیله‌ی آنها بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و در عرصه‌ی رقابت باقی بمانند، به همین دلیل استفاده از مفهومی به‌نام زنجیره تامین سبب شد شرکت‌ها در کنار استفاده از تکنیک‌های مورد نظر هزینهها را نیز کاهش دهند. امروزه مدیریت ارتباطات در یک زنجیره تامین به مبحثی ارجاع داده می‌شود که آن را همان مدیریت زنجیره تامین (SCM) می‌نامیم.
با بیانی واضح‌تر، یک زنجیره تامین تنها زنجیره‌ای از فعالیت‌های تجاری به صورت ارتباطات یک به یک یا بنگاه به بنگاه نیست، بلکه شبکه‌ای از فعالیت‌های تجاری و ارتباطات بین آنهاست.
زنجیره تامین فرصتی برای کاهش هزینهها به منظور ماندن در دنیای رقابت است که مجموعه از سازمان‌ها، افراد، فعالیت‌ها، اطلاعات و منابع است که در پروسه‌ی ارائه خدمت یا محصول به مشتری در آن دخیل هستند.
هر زنجیره تامین وظیفه دارد تا منابع اولیه را طی گذراندن فرآیندهای لازم به محصول و خدمت برنامه‌ریزی‌شده تبدیل کند. یک زنجیره از ورود منابع اولیه به سازمان و شرکت آغاز شده و تا زمانی که محصول یا خدمت به مشتری ارائه شود ادامه می‌یابد تا تقاضای مشتری را برآورده کند. زنجیره‌های تامین انواع مختلفی دارند که بنا بر سیاست‌های شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مدیریت زنجیره تامین
برای پیشبرد اهداف مدنظر در زنجیره‌های تامین، مجموعه‌هایی از راهکارها برای یکپارچه‌سازی اعضای آن به‌کار گرفته می‌شود تا اهداف کلی زنجیره یعنی حداقل کردن هزینه و حداکثر کردن رضایت و سطح خدمت‌دهی به مشتری انجام شود؛ بنابراین منظور از مدیریت زنجیره تامین افزایش کارایی و کاهش هزینهها در کل سیستم است که بدین منظور از رویکردهای مطرح در استفاده می‌شود تا کارائی زنجیره را نیز حداکثر کند.
اجزای اصلی
اعضای یک زنجیره تامین معمولی شامل: تامین‌کنندگان، انبارهای مواد اولیه، مراکز تولید، توزیع‌کنندگان، خرده‌فروشی‌ها و مشتری نهایی است؛ تمام این اعضا در جهت برآورده‌کردن نیاز مشتری فعالیت می‌کنند که برای یکپارچه سازی کارایی این اعضا فعالیت‌ها را در سطوح مختلف استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی برنامهریزی می‌کنند.
در برنامهریزی که برای اعضای مختلف انجام می‌شود باید به روابطی که بین این اعضا وجود دارد توجه داشت؛ دلیل اصلی آن هم ایجاد سازگاری بین اعضا برای رسیدن به هدف اصلی زنجیره است.
مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management)، نمایانگر تلاش تامین کنندگان برای توسعه و پیاده سازی زنجیره‌های تأمین است که تا حد ممکن کارآمد و اقتصادی باشد. در واقع مدیریت زنجیره تامین، در بر گیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.
فازهای تصمیمی در زنجیره‌های تامین
اگر به‌دنبال موفقیت در زنجیره تامین باشید باید بسته به نوع، محصول، جریان مالی و اطلاعاتی موجود در آن، تصمیمات برای پیشبرد زنجیره را در فازهای راهبردی، برنامهریزی و عملیاتی انجام دهید.
فاز راهبردی:
در این فاز برای نحوه ساختاردهی به زنجیره به منظور انتخاب روش‌های حمل‌ونقل، مکان و ظرفیت سیستم‌های تولیدی و انبارداری و نوع سیستم اطلاعاتی مورد نیاز از تصمیمات استراتژیک استفاده می‌شود.
فاز برنامهریزی:
شرکت‌ها با توجه به سیاست‌های عملیاتی، برنامهریزی را برای پیش‌بینی تقاضای بازار به منظور مشخص‌کردن مقدار سفارش و ذخیره موجودی، استفاده از نوع تسهیلات، نحوه زمان‌بندی ترویج‌های بازاریابی و برنامهریزی برای انتخاب نوع تسهیلات را انجام می‌دهند.
فاز عملیاتی:
هدف اصلی در این فاز رسیدن به سیاست‌های عملیاتی به بهترین شکل است؛ چون تصمیمات عملیاتی کوتاه‌مدت هستند بنابراین عدم قطعیت کمتری را در تقاضاها وارد می‌کنند به همین دلیل با کاهش عدم قطعیت و بهینه‌سازی عملکرد، زمانی برای برآورده کردن سفارشات خاص در نظر گرفته خواهد شد.
برای آشنایی با اصول اصلی مدیریت زنجیره تامین کلیک کنید.
انواع زنجیره تامین
از منظر روند حرکت، زنجیره تامین به ۲ دسته کلی تقسیم می‌شود:
- زنجیره تامین مستقیم
- زنجیره تامین معکوس
در ادامه به تعاریف هر یک خواهیم پرداخت.
زنجیره تامین مستقیم (forward supply chain)
زنجیره مستقیم یا شبکه توزیع (distribution network) به مراحلی اشاره دارد که محصول از مبدأ (تأمین‌کننده) تا مقصد (مشتری نهایی) طی می‌کند.
زنجیره تامین معکوس (reverse supply chain)
زنجیره تأمین تامین معکوس به مراحلی اشاره دارد که محصول برگشتی از مشتری نهایی تا مرحله بازگشت مجدد به بازار یا حذف از زنجیره را طی می‌کند.
فرایندهای موجود در زنجیره‌های معکوس شامل موارد زیر می‌شوند:
- جمع آوری محصولات مرجوعی
- انتقال محصولات مرجوعی به مراکز بازیافت
- انتقال محصولات قابل بازگردانی برای تولید مجدد
- حذف محصولات مرجوعی غیرقابل استفاده
مهم‌ترین تاثیر لجستیک معکوس، برقراری ارتباط بین بازار محصولات تولید شده و بازار محصولات برگشتی از سمت مشتری است.
استراتژی‌های مدیریت زنجیره تامین
به طور کلی ۲ نوع استراتژی برای مدیریت زنجیره تامین وجود دارد:
زنجیره تامین چابک یا Agile supply chain: توانایی پاسخگویی به نیازهای متغیر را دارد به طوری که باعث تحویل کالاهای سفارش داده شده به مشتریان شود. به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که هم در داخل و هم از نظر خارجی انعطاف‌پذیر باشند. در داخل، کسب و کارها می‌توانند زنجیره تامین خود را در صورت نیاز تغییر دهند. در خارج، آنها می‌توانند به سرعت تقاضای مشتری را ارائه دهند و از فرصت‌های کوتاه سود بهره مند شوند و مزیت رقابتی قابل توجهی به آنها بدهد.
زنجیره تامین ناب یا Lean supply chain: رویکردی با هدف تولید و ارائه محصولات در سریعترین زمان ممکن با کمترین ضایعات تولید است. مخصوص اقتصادهای فاقد تورم و یا تورم پایین است. باید هر شخص و یا شرکت در زمانی که به محصول یا کالایی نیاز دارد و تنها به میزان نیاز اقدام به خرید کند.
تفاوت زیادی بین استراتژی زنجیره تامین ناب که بر کارآیی تمرکز دارد و استراتژی زنجیره تامین چابک وجود دارد. استراتژی زنجیره تامین ناب، ریسک عدم تطابق با نیاز مشتری را ایجاد می‌نماید؛ در حالی که استراتژی زنجیره تامین چابک، ریسک کارآیی پایین محصول را ایجاد می‌نماید.
حوزه‌های فعالیت مدیریت زنجیره تامین
بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک در حوزه‌هایی تعریف می‌شوند که عبارتند از:
- سیستم‌ها و تجهیزات حمل و نقل محصولات و بار
- فناوری‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی و انبارش
- فناوری‌های حمل و نقل اقلام خشک، اقلام مایع و اقلام فله‌ای
- خدمات و فناوری‌های لجستیک مواد خطرناک و دارای ریسک و ویژه
- انواع سیستم‌های کنترل (بی‌سیم و…)، سیستم‌ها و نرم افزارهای مدیریت حمل و نقل و مدیریت انبار و غیره
همچنین، بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه‌ی بسته‌بندی انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزیع و فروش است. مواد و محصولاتی که از لحاظ ابعاد، سَیالیت یا جامد بودن، میزان فسادپذیری، فاصله تولیدکننده تا مصرف‌کننده و … متفاوت هستند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته‌بندی، از مهم‌ترین فعالان عرصه لجستیک و زنجیره تامین هستند.
اهمیت مدیریت صحیح زنجیره تامین
یکی از چالش‌های اصلی کسب‌وکارها به خصوص فروشگاه‌های اینترنتی، مدیریت زنجیره تامین در زمان‌های پیک سفارشات ( برای مثال در دوران عید نوروز برای فروشگاه‌های البسه) است. چرا که تقاضا افزایش پیدا کرده اما صبر مشتریان خیر! از این رو کسب‌وکارهای موفق، نگاه ویژه‌ای به مدیریت زنجیره تامین خود دارند. چرا که با توجه به رقابت شدید در این نوع کسب و کارها، ممکن است مشتریان زیادی از دست بروند. اما با مدیریت صحیح زنجیره تامین (SCM) میتوانید بر این چالش‌ها غلبه کرده و به منافع زیادی دست پیدا کنید.
مدیریت صحیح زنجیره تامین چه منافعی ایجاد می‌کند؟
مدیریت صحیح زنجیره تأمین منجر به موارد زیر می‌شود:
- بهره‌وری بیشتر فرآیندها
- تحویل سریع‌تر به مشتریان
- وجود موجودی به مقدار صحیح در انبار
- قابلیت مشاهده و رهگیری عملیات
- کاهش هزینهها و سود بیشتر
- افزایش خدمت رسانی به مصرف‌کنندگان
- ایجاد مزیت‌های رقابتی
- تعامل نزدیک‌تر با تامین کنندگان
- ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد و با هزینه‌ی کمتر
و…
یکی از راه‌های رسیدن به این منافع، استفاده از تکنولوژی‌هایی مثل هایپرلوپ است که گفته می‌شود، می‌تواند آینده‌ی زنجیره تأمین را تغییر دهد.
برای آشنایی با آشنایی با یکپارچه‌سازی زنجیره تأمین و مزایای آن کلیک کنید.
چالش‌ها و موانع مدیریت زنجیره تامین
بانک جهانی در گزارشی عوامل اصلی زیر را مهم‌ترین موانع توسعه مدیریت زنجیره تامین در کشورهای درحال توسعه معرفی کرده است که در مورد کشورمان نیز مصداق دارد.
- زیرساخت‌های نامناسب
- زیرساخت‌های ضعیف حمل و نقل و قوانین متعدد و مختلف مربوط به آن
- زیرساخت‌های مخابراتی ناکافی
- وسایل حمل‌ونقل فرسوده و ناکافی
- شبکه‌ی جاده‌ای فرسوده و نامناسب
- انبارهای ناکافی
- شبکه راه‌آهن اندک و قدیمی
- چالش‌های اقتصادی
- درک ضعیف از اقتصاد رقابتی
- ضعف در برنامهریزی اقتصادی واقع‌‌بینانه و عملی
- ضعف در تثبیت مسیر اقتصادی
- بازار کوچک داخلی و کمبود اطلاعات در بازار
- سیستم بانکی ناکارا و نرخ‌های بهره بالا
- مشکلات و نارسایی‌ها در حمایت‌های اقتصادی دولت
- ناکارایی نظام مالیاتی
- چالش‌های مدیریتی
- مدیریت بروکراتیک و عدم هماهنگی‌های میان سازمانی در زنجیره
- عدم انعطاف‌پذیری سیستم
- عدم اعتماد بین اجزای زنجیره و طولانی بودن سیستم‌های قضایی جهت حل و فصل دعاوی
- کمبود نیروی انسانی متخصص و صلاحیت‌دار
تفاوت لجستیک و زنجیره تامین
تعریف لجستیک (Logistics) که به فارسی آمادگری معنا شده است، به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می‌شود. این فرایند از ۳ مرحله‌ی اصلی:
- برنامهریزی
- انتقال
- نظارت
تشکیل شده است.
زنجیره تأمین در یک تعریف ساده و خلاصه، شبکه‌ای از فعالیت‌ها است که به منظور:
- توسعه محصول
- بازاریابی
- تهیه مواد و نیازهای اولیه
- مدیریت ارسال و تدارکات (لجستیک)
- به‌کارگیری روش‌های مدرن در تحقق اهداف سازمان
انجام می‌شود.
طبق دو تعریف بالا مشخص است که لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تأمین را شامل می‌شود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است.
طبق تعریفی که انجمن مدیریت لجستیک بیان کرده است، مدیریت لجستیک به عنوان جزئی از مدیریت زنجیره تامین معرفی شده است. در این تعریف داریم:
لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تأمین است که کارایی و اثربخشی جریان رو به جلو و رو به عقب و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به منظور تامین نیازمندی‌های مشتریان زنجیره را برنامهریزی می‌کند، به کارمی‌گیرد و کنترل می‌کند.
در واقع، مدیریت زنجیره تأمین در برگیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.
توجه به تفاوت‌های لجستیک و زنجیره تامین می‌تواند منجر به شکل‌گیری برنامه‌ی لجستیک شفاف‌تر و مدیریت لجستیک بهینه‌تر شود که این موضوع در نهایت منجر به بالا رفتن راندمان حمل و نقل‌ها و کاهش هزینهها می‌گردد. اهداف و مسیر مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تأمین تنوع زیادی دارد. رویکرد سنتی توانایی پاسخگویی به این حجم از تنوع را ندارد. برای پیشبرد اهداف در زنجیره تأمین و از همه مهم‌تر رضایت مشتری، مدیریت لجستیک مدرن نقشی حیاتی دارد.
جمع‌بندی
زنجیره تأمین را میتوان کلیدی‌ترین بخش در یک سازمان یا شرکت در نظر گرفت که تمام فعالیت‌ها و سیاست‌ها بر مبنای آن پیاده‌سازی می‌شود. به همین دلیل شرکت‌ها نیز باید توجه ویژه‌ای به آن داشته و برای بهبود عملکرد از برنامه‌ریزی‌هایی که توسط متخصصان انجام می‌شود بهره گرفت.
پس از شیوع ویروس کرونا، مفهوم زنجیره تأمین از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. چرا که تقاضا به شدت افزایش پیدا کرده است اما صبر مصرف‌کنندگان برای رسیدن به خریدشان کمتر. از این رو مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management)، به یک مزیت رقابتی تبدیل شده است. با انتخاب صحیح استراتژی زنجیره تأمین، میتوان به منافعی مثل کاهش هزینهها و زمان تحویل کالا رسید.
هدف ما در هلدینگ کاسپین بهینه‌سازی مقالات با رویکرد ارائه ارزش به خوانندگان میباشد. خواهشمندیم با ارائه نظر در قسمت دیدگاه در پایان مقاله و بیان موضوعات مورد نظر ما را در راستای رسیدن به این هدف یاری نمایید.
تهیه شده توسط تیم تولید محتوای هلدینگ کاسپین / گردآوری شده از منابع مختلف و ترجمه https://www.techtarget.com/
بدون دیدگاه